Bedreiging voor democratie en veiligheid

Omvolkingsdenken is het idee dat het ‘eigen’ (witte) volk en de ‘eigen’ (witte) cultuur worden verdrongen door degenen die als ‘vreemd’ worden beschouwd. De aanhangers van de omvolkingstheorie geloven dat er een plan is om – via niet-Westerse migranten en vluchtelingen – de witte bevolking van Europa te vervangen en dat dit systematisch georganiseerd wordt door zogenaamde ‘elites’. Het idee van omvolking is niet alleen discriminerend, het zet in steeds meer gevallen aan tot geweld. Als radicale complottheorie staat het op gespannen voet met democratische instituties en wordt het regelmatig genoemd in de politieke manifesto’s van recente wit-nationalistische massamoorden (zoals in Christchurch, Nieuw-Zeeland).

Omvolkingsdenken in de Nederlandse politiek en cultuur

Tegelijkertijd is dit denken deel van de politieke en culturele mainstream geworden, met bestsellerboeken, spraakmakende politieke campagnes en electorale successen. In Nederland is het omvolkingsdenken goed vertegenwoordigd in de Tweede Kamer, via meer dan een vierde van de zetels en het TK-voorzitterschap. Terwijl omvolkingsdenken een antisemitische structuur heeft, richt het zich, naast de focus op Joden, eveneens op andere groepen – in Europa en Nederland met name op moslims.

Naar aanleiding van het boek The Politics of Replacement. Demographic Fears, Conspirary Theories, and Race Wars brengen de auteurs deze middag omvolkingsdenken beter in kaart: wat zijn de intellectuele en politieke bronnen ervan? Welke juridische en andere strategieën worden gemobiliseerd? Hoe wordt het tastbaar en herkenbaar in het dagelijkse leven? En wat doet het met genderverhoudingen en reproductieve vrijheden?

Over de sprekers

Sarah Bracke is hoogleraar sociologie van gender en seksualiteit aan het Amsterdam Institute for Social Science Research (AISSR) van de Universiteit van Amsterdam. Ze is de hoofdonderzoeker van het NWO Vici onderzoeksproject EnGendering Europe’s ‘Muslim Question’ en redigeerde, samen met Luis Hernández Aguilar, de bundel The Politics of Replacement: Demographic Fears, Conspirary Theories, and Race Wars (Routledge, 2024). Ze werkt op dit moment aan een Nederlandstalig boek over omvolkingsdenken.

Margreet van Es is universitair docent in de religiewetenschappen aan de Universiteit Utrecht. Voor haar onderzoek naar religieuze diversiteit en voedselconsumptie is zij regelmatig te vinden in trendy halal restaurants in Rotterdam. Zij deed jarenlang onderzoek naar islamofobie in Europa. Zo schreef zij over de feministische en antiracistische strijd van vrouwen met een islamitische achtergrond in haar boek Stereotypes and Self-Representations of Women with a Muslim Background (Palgrave Macmillan, 2016). In 2023 verbleef zij als visiting professor aan UCLA in de Verenigde Staten.

Merijn Oudenampsen is socioloog en politicoloog, gespecialiseerd in onderzoek naar politieke ideeën. Hij is als Marie Curie fellow verbonden aan de Université Libre de Bruxelles. Samen met historicus Bram Mellink schreef hij Neoliberalisme, een Nederlandse geschiedenis (Boom, 2022). In zijn proefschrift De conservatieve revolte bracht hij het gedachtegoed achter de Fortuyn-revolte in kaart (VanTilt 2018). De Engelstalige uitgave, The Rise of the Dutch New Right (Routledge 2021), won de 2021 Choice Outstanding Academic Titles Award.

Tamar de Waal is universitair hoofddocent rechtsfilosofie en burgerschap en directeur van de Amsterdam Honours College of Law aan de Amsterdam Law School van de Universiteit van Amsterdam. Voor De Groene Amsterdammer schrijft zij driewekelijks de politieke ‘In Den Haag’-column. De Waal doet interdisciplinair rechtswetenschappelijk onderzoek naar burgerschapsvraagstukken en de waarden van de democratische rechtsstaat. Haar monografie Integration Requirements for Immigrants in Europe verscheen bij Hart Publishing (Bloomsbury).