Online of op straat?

Voor een buitenstaander is een demonstratie met borden op een plein iets heel anders dan een online protest, maar volgens Sastramidjaja lijken straatprotesten en online acties veel op elkaar.

‘Protest is altijd een publieke actie,’ legt ze uit. ‘Op straat zie je mensen met spandoeken, online gebeurt dat in een digitale ruimte. Berichten en hashtags roepen anderen op om mee te doen. Het feit dat je de mensen niet ziet, maakt het niet minder echt.’

Hoe online activisme ontstond

Sastramidjaja onderzoekt al jaren jongerenprotesten in Zuidoost-Azië. Eerst keek ze naar demonstraties op straat, maar sinds de opkomst van sociale media verschoof haar focus meer naar digitaal activisme. ‘Protesten worden steeds vaker online voorbereid. De Arabische Lente en de Occupy-beweging lieten wereldwijd zien hoe sociale media protesten kunnen versterken en versnellen. Jongerenbewegingen zagen weer kans om elkaar te bereiken.’

Van hashtag tot massabeweging

Online protest lijkt in veel opzichten op een fysieke demonstratie. Het op de been krijgen van een mensenmassa, het gezamenlijk uiten van emoties en het verspreiden van een politieke boodschap. Waar je op straat een leus scandeert, die door de groep demonstranten wordt herhaald, verspreidt online een hashtag zich razendsnel, over landsgrenzen heen. Dat laatste is kenmerkend voor online activisme: het is snel en grenzeloos.

Een voordeel van online acties is dat iedereen zijn eigen draai kan geven aan de boodschap. Door een tekst, afbeelding of emoji toe te voegen, voelt het protest persoonlijker. Dat vergroot de betrokkenheid.

K-poppers in actie

Een succesvolle protestactie vraagt om goede voorbereiding. Sastramidjaja legt uit dat activisten van tevoren een moment kiezen om massaal een hashtag te delen en zo ‘viraal’ laten gaan. Het onderwerp wordt trending en bereikt een wereldwijd publiek.

‘Wat ik de afgelopen jaren heel sterk in Azië heb gezien, is dat online specifieke groepen worden bereikt die normaal gesproken niet met politiek bezighouden. Neem bijvoorbeeld K-popfans, een gigantische internationale community van aanhangers van Koreaanse popbands. Tussen 2019 en 2022 pikten de fans in Thailand en Myanmar activistische boodschappen gericht tegen hun regeringen massaal op. Zo namen de zogenoemde “K-poppers” een belangrijke rol in de protestactie op zich.’

Een andere belangrijke factor voor succes is het gebruik van humor. Een meme, een grappig plaatje, filmpje of tekst die mensen snel delen op internet, kan helpen een boodschap snel te verspreiden. 'Als een meme op een slimme, indirecte manier commentaar levert op een thema is deze het meest succesvol.’

Stap naar straat wordt kleiner

Online campagnes kunnen mensen motiveren om fysiek te demonstreren. In Indonesië en Thailand werden hashtags bewust ingezet om druk uit te oefenen op politieke leiders, wat uiteindelijk leidde tot massale demonstraties op straat. ‘Meedoen aan een protest is niet niks’, stelt Sastramidjaja. ‘Je kunt worden opgepakt of met geweld in aanraking komen. Als je daarnaast niemand kent in een massademonstratie, is het best eng om daarbij aan te sluiten. Online protest maakt deze stap kleiner. Je komt eenvoudig met elkaar in contact. Hierna is de drempel om met diezelfde groep de straat op te gaan minder groot.’

Geen controle

Een nadeel van online actievoeren is dat je de controle snel kwijt bent. Sastramidjaja: ‘Een hashtagactie kan weken voorbereiding kosten. Maar zodra de boodschap online staat, hebben de bedenkers er geen controle meer over. Iedereen op social media kan ermee aan de haal gaan. Zo kan het protest snel groeien en een eigen leven gaan leiden, soms zelfs ver voorbij wat de bedenkers oorspronkelijk bedoelden.’

Spyware

Ook de risico’s van online protest worden groter. In landen als Thailand en Indonesië worden cyberwetten gebruikt om activisten te vervolgen voor smaad of belediging van de koning, met gevangenisstraffen tot gevolg. ‘Via spyware, onzichtbare softwareprogramma’s op je telefoon of pc controleren overheden in Azië wat je doet op internet. Deze vorm van online onderdrukking is veel lastiger te controleren dan politieoptredens op straat’, geeft Sastramidjaja aan.

Door deze digitale onderdrukking ligt de toekomst van online activisme volgens Sastramidjaja buiten de bekende sociale media. ‘Activisten werken steeds meer aan alternatieve platforms zodat ze toch hun stem kunnen laten horen. Buiten het zicht van de strenge regeringen.’